Pracownicy Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej przebywali w delegacji naukowej w w Republice Gruzji, gdzie uczestniczyli w poszukiwaniu masowych grobów ofiar tzw. Wielkiego Terroru z lat 1937-38.
Uczestnikami badań ze strony UMW byli mgr Agata Thannhäuser (antropolog sądowy) i dr Łukasz Szleszkowski (medyk sądowy), ktrzy przebywali w delegacji naukowej w Batumi na zaproszenie pozarządowej organizacji IDFI-Institute for Development of Freedom of Infomation. Był to już piąty pobyt w Gruzji pracowników naszej Uczelni związany z tym zagadnieniem.
Poprzednie pobyty miały różny charakter: wykładów (m.in. w Akademii Policyjnej w Tbilisi), konferencji naukowej, poszukiwania grobów ofiar w okolicy Tbilisi czy prac wykopaliskowych i ekshumacyjnych w miejscowości Rustavi. Przedsięwzięcia te były realizowane w ramach współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej, Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji oraz organizacji pozarządowej SovLab badającej sowiecką przeszłość Republiki Gruzji.
W lutym 2022 r. pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN ekshumowali szczątki 29 osób z masowego grobu na terenie wojskowym niedaleko Batumi. Mając na uwadze doświadczenie mgr Agaty Thannhäuser i dr. Łukasza Szleszkowskiego w badaniu ekshumowanych szczątków ofiar systemów totalitarnych oraz dorobek naukowy w tym zakresie, zostali oni zaproszeni przez stronę gruzińską do współpracy i poproszeni o przeprowadzenie sądowo-lekarskiego i antropologicznego badania szczątków. Informację na te temat zamieszczono również na stronie Instytutu: https://idfi.ge/en/anthropological_study_of_the_remains_of_the_great_ter....
Jak relacjonuje dr Szleszkowski, pobyt w Batumi zdecydowanie różnił się od poprzednich. Szczątki ekshumowanych ofiar znajdowały się na terenie znajdującego się na obrzeżach miasta monastyru i tam przeprowadzzano oględziny. - Byliśmy zakwaterowani w znajdującym się obok sierocińcu, co pozwoliło nam na spojrzenie na Gruzję z całkiem innej, zupełnie „nieturystycznej” strony - wspomina.
Lata 30. w Związku Radzieckim były okresem kilku fal wielkoskalowych krwawych represji i czystek, kosztujących życie wiele ofiar różnych narodowości zamieszkujących to państwo. W okresie największego ich nasilenia, w czasie tzw. Wielkiego Terroru (ros. Большой Террор) w okresie 16 miesięcy tj. od sierpnia 1937 do października 1938 r. w ramach akcji zaplanowanych i masowych represji stalinowskich zostało skazanych na śmierć i straconych około 750 000 osób. W Gruzji w tym czasie osądzono 21105 osób. Wyroki śmierci nie były wydawane przez sądy lecz przez specjalnie powołane do tego celu organy tzw. Trójki (ros. тройка), co pozwoliło na szybkie i masowe wykonanie planu eliminacji wrogów systemu. Czystki stalinowskie dotyczyły „byłych kułaków, kryminalistów oraz innych elementów antysowieckich”. W rzeczywistości ofiarami były zarówno tzw. „elementy kontrrewolucyjne i antysowieckie”, ówczesne elity społeczne, duchowieństwo czy mniejszości narodowe (tzw. Operacja Polska) jak i członkowie partii i urzędnicy sowieckiej administracji oraz służby bezpieczeństwa, którzy popadli w niełaskę [1].
W trakcie oględzin ekshumowanych szczątków 29 osób, w przeważającej większości (ok.80%) stwierdzonio obecność obrażeń postrzałowych głowy z typowym dla egzekucji wlotem na potylicy. Podobny typ obrażeń naukowcy UMW stwierdzili m.in. na warszawskiej Łączce czy wrocławskich Osobowicach, co korespondowało z ustaleniami polskich medyków sądowych, badających w latach 90-tych masowe groby ofiar Zbrodni Katyńskiej. W pozostałych przypadkach stan szczątków nie pozwalał na jednoznaczne ustalenie mechanizmu obrażeń. Wyniki badań antropologicznych jednoznacznie potwierdziły że ofiary były osobami zamożnymi i pochodzącymi z ówczesnej elity społeczeństwa. Świadczył o tym m.in. bardzo duży odsetek (ok.50%) stwierdzonych śladów leczenia stomatologicznego w postaci złotych koron i mostów stomatologicznych. Zabezpieczono również materiał do badań identyfikacyjnych DNA. Ponadto przy szczątkach znaleziono m.in. liczne monety radzieckie pochodzące z lat 30-tych XX wieku. Wyniki badań antropologicznych, medyczno-sądowych oraz charakter tzw. artefaktów ujawnionych przez archeologów IPN w grobie, jednoznacznie potwierdziły, że badane szczątki pochodzą od ofiar Wielkiego Terroru z lat 1937-1938.
- Przeprowadzone badania naukowe, antropologiczne i sądowo-lekarskie były dla nas kolejnym krokiem i nowym doświadczeniem w prowadzonych od kilkunastu lat badaniach szczątków ekshumowanych ofiar systemów totalitarnych XX wieku - podsumowuje dr. Łukasz Szleszkowski
[1] D.Alawerdaszwili, E.Kukhalaszwili, W.Luarsabiszwili, S.Koller. M.Majewski, O.Tuszuraszwili: Wielki Terror w Sowieckiej Gruzji 1937-1938. Represje wobec Polaków. Warszawa-Tbilisi 2016
